ΚΕΦΑΛΑΙΟ Νο 9: ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ

Συλλογική Σύμβαση εργασίας

Α) Περιεχόμενο της συλλογικής σύμβασης εργασίας.

Η συλλογική σύμβαση εργασίας μπορεί να ρυθμίζει:

1. Ζητήματα σχετικά με τη σύναψη, τους όρους λειτουργίας και τη λήξη των ατομικών συμβάσεων εργασίας που εμπίπτουν στο πεδίο ισχύος της.

2. Ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση, την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και τον τρόπο παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών και της απόδοσης τους στις δικαιούχες οργανώσεις.

3. Ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης, εκτός από τα συνταξιοδοτικά, εφ’ όσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τη συνταγματική τάξη και την πολιτική των δημόσιων φορέων κοινωνικής ασφάλισης.

4. Ζητήματα σχετικά με την άσκηση της επιχειρηματικής πολιτικής στο μέτρο που αυτή επηρεάζει άμεσα τις εργασιακές σχέσεις.

5. Ζητήματα που αφορούν την ερμηνεία των κανονιστικών όρων της συλλογικής σύμβασης εργασίας.

6. Ζητήματα που προβλέπονται στο άρθρο 12 του Ν.1767/1988 με επιφύλαξη και των αρμοδιοτήτων των συμβουλίων των επιχειρήσεων. 7

7. Τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών.

8. Ζητήματα σχετικά με τις διαδικασίες και τους όρους συλλογικής διαπραγμάτευσης, μεσολάβησης και διαιτησίας.

9. Η συλλογική σύμβαση εργασίας μπορεί να περιέχει ρήτρα ειρήνης σχετικά με τα ζητήματα που ρυθμίζει.

Β) Είδη συλλογικών συμβάσεων εργασίας και αρμοδιότητα σύναψης τους.

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας διακρίνονται:

α) Σε εθνικές γενικές, που αφορούν τους εργαζόμενους όλης της χώρας.

β) Σε κλαδικές, που αφορούν τους εργαζόμενους περισσότερων ομοειδών ή συναφών εκμεταλλεύσεων ή επιχειρήσεων ορισμένης πόλης ή περιφέρειας ή και όλης της χώρας.

γ) Σε επιχειρησιακές, που αφορούν τους εργαζόμενους μιας εκμετάλλευσης ή επιχείρησης.

δ) Σε εθνικές ομοιοεπαγγελματικές που αφορούν τους εργαζόμενους ορισμένου επαγγέλματος και των συναφών προς το επάγγελμα αυτό ειδικοτήτων όλης της χώρας.

ε) Σε τοπικές ομοιοεπαγγελματικές που αφορούν τους εργαζόμενους ορισμένου επαγγέλματος ή και των συναφών ειδικοτήτων συγκεκριμένης πόλης ή περιφέρειας.

α) Οι Εθνικές Γενικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας συνάπτονται από τις τριτοβάθμιες οργανώσεις των εργαζομένων και τις αναγνωριζόμενες ως ευρύτερης εκπροσώπησης οργανώσεις των εργοδοτών ή πανελλήνιας έκτασης και καθορίζουν τους ελάχιστους όρους εργασίας, που ισχύουν για τους εργαζόμενους όλης της χώρας. Στους εργαζομένους αυτούς περιλαμβάνονται και οι εργαζόμενοι με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου στο Δημόσιο, τα ΝΠΔΔ και τους ΟΤΑ. Με τις ΕΓΣΣΕ θεσπίζονται οι κατώτεροι υποχρεωτικοί μισθοί - ημερομίσθια και συμπληρώνονται οι γενικοί όροι εργασίας, που ρυθμίζονται από τους σχετικούς νόμους και κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα.

Με το Ν. 4093/2012 άλλαξε η δεσμευτικότητα τους, καθώς πλέον μόνο οι μη μισθολογικοί τους όροι (θεσμικοί όροι) θα συνεχίζουν να δεσμεύουν όλους τους εργαζόμενους και όλους τους εργοδότες όλης της χώρας, ως ελάχιστα όρια προστασίας.

Αντίθετα οι μισθολογικοί τους όροι (βασικός μισθός/ημερομίσθιο, προσαυξήσεις κλπ) δεσμεύουν, από τη 01/04/2013, μόνο τους εργοδότες που είναι μέλη των συμβαλλομένων στις ΕΓΣΣΕ εργοδοτικών οργανώσεων και ανεξάρτητα από το εάν οι εργαζόμενοι είναι, ή όχι, μέλη των αντίστοιχων εργατικών οργανώσεων. Δηλαδή αν μια εργοδοτική οργάνωση (ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ, ΣΕΤΕ, ΣΕΒ) δεν συνυπογράφει την ΕΓΣΣΕ, οι εργαζόμενοι, οι οποίοι απασχολούνται στις επιχειρήσεις που εκπροσωπεί, δεν καλύπτονται από καμία ΕΓΣΣΕ, αλλά έχουν ως μισθολογικό κατώτατο όριο προστασίας το νόμιμο κατώτατο μισθό.

Ο νόμιμος κατώτατος μισθός όλων των υπαλλήλων και το κατώτατο ημερομίσθιο όλων των εργατών, θεσμοθετήθηκε με τον ίδιο νόμο (586,06 ευρώ μηνιαίος μισθός και 26,18 ευρώ ημερομίσθιο, για τους κάτω των 25 ετών ο κατώτατος μισθός είναι 510,95 ευρώ και το ημερομίσθιο 22,83 ευρώ), ως το ελάχιστο όριο προστασίας των εργαζομένων όλης της χώρας, κάτω από το οποίο δεν επιτρέπεται να καθορίζονται αμοιβές, ατομικές ή συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Το κατώτατο αυτό όριο αποδοχών θα θεσπίζεται νομοθετικά από τη διοίκηση. Επαναλαμβάνεται ότι οι ΕΓΣΣΕ θα ισχύουν παράλληλα, ως προς όλους τους εργαζόμενους της χώρας, μόνο ως προς τους μη μισθολογικούς όρους.

β) Οι κλαδικές συμβάσεις συνάπτονται από πρωτοβάθμιες ή δευτεροβάθμιες συνδικαλιστικές οργανώσεις, που καλύπτουν εργαζόμενους ανεξάρτητα από το επάγγελμα ή την ειδικότητα τους, ομοειδών ή συναφών επιχειρήσεων του ίδιου κλάδου και από εργοδοτικές οργανώσεις. Ειδικά και μόνο για τους εργαζόμενους στις τράπεζες, σε περίπτωση που δεν υπάρχουν εργοδοτικές οργανώσεις του κλάδου, συνάπτονται από μεμονωμένους εργοδότες, που εκπροσωπούνται με κοινό εξουσιοδοτημένο εκπρόσωπο ή εκπροσώπους, εφ’ όσον αυτοί, οι εργοδότες, καλύπτουν τουλάχιστον το 70% των εργαζόμενων στον κλάδο. Οι κλαδικές ΣΣΕ, αν δεν έχουν κηρυχθεί υποχρεωτικές, δεσμεύουν μόνο τους εργαζόμενους και τους εργοδότες που είναι µέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων. Ως εκ τούτου είναι κρίσιµο να ενισχυθεί η μαζικότητα της συμμετοχής και οργάνωσης των εργαζομένων, τόσο στις πρωτοβάθμιες, όσο και στις κλαδικές συνδικαλιστικές οργανώσεις.

γ) Οι επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις δεσμεύουν όλους τους εργαζόμενους της επιχείρησης και συνάπτονται μεταξύ του εργοδότη και, κατά σειρά προτεραιότητας, του επιχειρησιακού σωματείου ή αν δεν υπάρχει επιχειρησιακό σωματείο, της ένωσης προσώπων του άρθρου 1 παρ. 3 του Ν. 1264/1982, εφόσον έχει συσταθεί από τα 3/5 των εργαζομένων της επιχείρησης ή, αν λείπουν οι προαναφερόμενοι συλλογικοί φορείς, της πρωτοβάθμιας κλαδικής συνδικαλιστικής οργάνωσης.

Σχετικά με τη δυνατότητα σύναψης επιχειρησιακής ΣΣΕ από τη συνδικαλιστική οργάνωση της επιχείρησης, αρμόδιο είναι το σωματείο που καλύπτει τους εργαζόμενους της επιχείρησης ανεξάρτητα από την κατηγορία, τη θέση η την ειδικότητά τους και εφόσον τη χρονική στιγμή της σύναψης έχει τουλάχιστον 10 μέλη. Φυσικά ισχύει η προϋπόθεση της απαίτησης ελάχιστου αριθμού 20 ατόμων για την έγκυρη σύσταση συνδικαλιστικού σωματείου. Το όριο των 50 εργαζομένων που έπρεπε να απασχολούνται σε μια επιχείρηση για να είναι δυνατή η σύναψη επιχειρησιακής ΣΣΕ δεν ισχύει πλέον. Αν υπάρχουν περισσότερα του ενός επιχειρησιακά σωματεία, αντιπροσωπευτικό είναι αυτό το οποίο συγκεντρώνει τι μεγαλύτερο αριθμό μελών, που ψήφισαν κατά τις τελευταίες εκλογές για την ανάδειξη διοίκησης, ανεξάρτητα από τις ειδικότητες των εργαζομένων που είναι μέλη της.

• Όσο διαρκεί η εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στήριξης, δηλαδή μέχρι τις 31/12/2015, σε περίπτωση συρροής, η επιχειρησιακή ΣΣΕ, κατά εξαίρεση από τη γενική αρχή της εύνοιας, υπερισχύει των αντίστοιχων κλαδικών ΣΣΕ και μπορεί να περιέχει όρους δυσμενέστερους από αυτές για τους εργαζόμενους, αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, όχι κάτω από το επίπεδο της εθνικής γενικής συλλογικής σύμβασης εργασίας ή του νόμιμου κατώτατου μισθού.

δ) Οι εθνικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις συνάπτονται, από την πλευρά των εργαζομένων, από δευτεροβάθμιες ή πρωτοβάθμιες ομοιοεπαγγελματικές συνδικαλιστικές οργανώσεις πανελλήνιας έκτασης.

Από την πλευρά των εργοδοτών, οι εθνικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις συνάπτονται από εργοδοτικές οργανώσεις ευρύτερης εκπροσώπησης ή πανελλήνιας έκτασης.

ε) Οι τοπικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις συνάπτονται από ομοιοεπαγγελματικές συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων, πρωτοβάθμιες ή δευτεροβάθμιες, τοπικού χαρακτήρα και από εργοδοτικές οργανώσεις. Οι οµοιοεπαγγελµατικές ΣΣΕ δεσμεύουν τους εργαζόμενους και τους εργοδότες που είναι µέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων.

• Οι κλαδικές, επιχειρησιακές και εθνικές ή τοπικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις δεν επιτρέπεται να περιέχουν όρους εργασίας δυσμενέστερους για τους εργαζόμενους από τους όρους εργασίας των Εθνικών Γενικών Συλλογικών Συμβάσεων ή του νομοθετικά θεσπισμένου κατώτατου μισθού.

• Παράλληλα, για όσο διαρκεί η εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στήριξης, μέχρι τις 31/12/2015, έχει ανασταλεί η δυνατότητα που είχε ο Υπουργός Εργασίας να επεκτείνει την ενέργεια ΣΣΕ, που αφορούσαν έναν κλάδο ή επάγγελμα, σε ολόκληρο το κλάδο ή το επάγγελμα εφόσον δέσμευε, η ΣΣΕ, εργοδότες, οι οποίοι απασχολούν το 51% του κλάδου ή του επαγγέλματος. Δηλαδή με την επέκταση αυτή η υπογραφείσα ΣΣΕ μπορούσε να καλύπτει και εργαζόμενους ή εργοδότες, οι οποίοι δεν είναι μέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων. Με την παράγραφο 6 του Ν. 4046/2011 ανεστάλη αυτή η δυνατότητα.

• Από τις 14/02/2012 οι ΣΣΕ οποιουδήποτε είδους (εθνικές γενικές, κλαδικές, ομοιοεπαγγελματικές, επιχειρησιακές) έχουν εκ του νόμου ορισμένη διάρκεια, δηλαδή συνάπτονται υποχρεωτικώς ως ορισμένου χρόνου, η διάρκεια του οποίου δεν μπορεί να είναι μικρότερη του ενός έτους και μεγαλύτερη των τριών ετών, ακόμα και αν η ΣΣΕ προβλέπει διαφορετικά.

• Με την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ’ αρίθμ. 6/28.2.2012 ορίζεται ότι από 14/2/2012 και μέχρι το ποσοστό της ανεργίας να πέσει κάτω του 10%, αναστέλλονται όλοι οι όροι που προβλέπουν αυτόματη αύξηση αποδοχών των εργαζομένων, η οποία επέρχεται και με την αύξηση λόγω προϋπηρεσίας. Η αναστολή αυτή αφορά τους όρους που προβλέπουν αυτόματες αυξήσεις από οποιαδήποτε πηγή (νόμο, κανονιστικές πράξεις, διαιτητικές αποφάσεις).

Ενώσεις προσώπων

Ο Ν.1264/82 αναγνωρίζει για πρώτη φορά τις ενώσεις προσώπων ως συνδικαλιστικές οργανώσεις. Οι ενώσεις προσώπων δεν έχουν νομική προσωπικότητα και ιδρύονται με συστατική πράξη που κατατίθεται στον γραμματέα του αρμόδιου Ειρηνοδικείου, στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται η επιχείρηση ή εκμετάλλευση και κοινοποιείται στον εργοδότη. Η αναγνώριση των ενώσεων προσώπων, μέχρι την ψήφιση του Ν. Ν.4024/2011, τελούσε υπό προϋποθέσεις από τις οποίες διαφαίνονταν ο επικουρικός τους ρόλος, δίνοντας το προβάδισμα στο επιχειρησιακό σωματείο.

Με το άρθρο 37 παρ. 1 του Ν. 4024/2011, ενισχύθηκε ο ρόλος τους, όχι προς όφελος όμως των εργαζομένων και τους δόθηκε η αρμοδιότητα προς σύναψη επιχειρησιακών ΣΣΕ, αρμοδιότητα που δεν είχαν με το, προς της ψήφισης του νόμου, νομικό καθεστώς.

Οι προϋποθέσεις για τη σύσταση ενώσεως προσώπων είναι οι εξής:

α) επιτρέπεται η ίδρυση μιας μόνο ενώσεως προσώπων σε κάθε εκμετάλλευση και αυτό μόνο εφ’ όσον δεν υπάρχει επιχειρησιακό σωματείο.

β) συστήνεται από τα 3/5 των εργαζομένων στην επιχείρηση ή εκμετάλλευση, ανεξάρτητα του συνολικού αριθμού εργαζομένων σε αυτή και χωρίς η διάρκειά της να υπόκειται σε χρονικό περιορισμό. Αν πάψει να συντρέχει η προϋπόθεση της συμμετοχής των 3/5 των εργαζομένων, η ένωση προσώπων διαλύεται χωρίς άλλη διατύπωση. Αν όμως η ένωση προσώπων, έχει υπογράψει ΣΣΕ, ακόμη και δυσμενέστερη της κλαδικής, η ΣΣΕ εξακολουθεί να ισχύει, παρόλο που δεν υφίσταται πλέον η ένωση προσώπων.

γ) Για την ίδρυση συνδικαλιστικής ενώσεως απαιτούνται 10 τουλάχιστον εργαζόμενοι.

Υπάρχει διαφοροποίηση σε σχέση με τη ρύθμιση του Ν. 1264/1982 ως προς το ότι επιτρέπεται η ίδρυση και σε εκμεταλλεύσεις που απασχολούν κάτω από 40 εργαζόμενους και ως προς το ότι δεν έχουν την περιορισμένη χρονική διάρκεια των 6 μηνών που έχουν οι «κοινές» ενώσεις προσώπων.

Πρέπει να αναφερθεί ότι οι ενώσεις προσώπων του άρθρου 37 παρ. 1 του Ν. 4024/2011 στην ουσία είναι ένα νομικό μόρφωμα, που δημιουργήθηκε με μοναδικό σκοπό όχι την ισχυροποίηση και μαζικοποίηση του συνδικαλιστικού κινήματος, όχι την διεκδίκηση υπογραφής συμβάσεων βασισμένες στις λαϊκές ανάγκες, αλλά την υπογραφή επιχειρησιακών συμβάσεων με όρους δυσμενέστερους σε σχέση με τους αντίστοιχους των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων, επιδιώκοντας να μειωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το εργατικό κόστος.

Μετενέργεια

Επίσης τροποποιήθηκαν, με την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ’ αρίθμ. 6/28.2.2012, οι διατάξεις των παραγράφων 4 και 5 του άρθρου 9 του Ν. 1876/1990, οι οποίες αφορούν τη λεγόμενη μετενέργεια των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ.

Ειδικότερα, το χρονικό διάστημα της υποχρεωτικής ισχύος των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ, περιορίσθηκε από τους έξι στους τρεις μήνες.

Με τη νέα αυτή διάταξη, κατά το χρόνο της μετενέργειας της λήξασας ή καταγγελθείσας ΣΣΕ (μετενέργεια ονομάζεται όχι το τρίμηνο υποχρεωτικής ισχύος, αλλά το μετά την πάροδο τριμήνου, από τη λήξη ή την καταγγελία της ΣΣΕ, χρονικό διάστημα) δεν εξακολουθούν να ισχύουν όλοι οι υφιστάμενοι κανονιστικοί όροι εργασίας όπως είχαν διαμορφωθεί με τη λήξασα ή καταγγελθείσα ΣΣΕ και μέχρι τον χρόνο λήξης ή καταγγελίας της, αλλά αποκλειστικώς και μόνο οι κανονιστικού όροι εκείνοι οι οποίοι αφορούν: α) το βασικό μισθό ή το βασικό ημερομίσθιο, β) το επίδομα ωριμάνσεως, γ) το επίδομα τέκνων, δ) το επίδομα σπουδών και ε) το επίδομα επικινδύνου ή ανθυγιεινής εργασίας και αυτά μόνο εφόσον προβλέπονται από τις ΣΣΕ οι οποίες έληξαν ή καταγγέλθησαν. Συνεπώς κάθε άλλο επίδομα, πλην των τεσσάρων που αναφέρθησαν, παύει εφεξής να ισχύει, εκτός βέβαια αν χορηγείται κατόπιν συμφωνίας ή ακόμα και οικειοθελώς. {κανονιστικοί όροι, σε αντιδιαστολή με τους ενοχικούς όρους είναι οι οικονομικοί – μισθολογικοί όροι και οι θεσμικοί όροι (όροι αμοιβής και εργασίας, άδειες, ωράρια, συνδικαλιστικές άδεις κλπ)}.

Μεσολάβηση και Διαιτησία

Αν μετά την πρόσκληση για διαπραγματεύσεις δεν προσέρχεται η άλλη πλευρά, ή αν δεν είναι δυνατόν έστω μετά από κάποιες συναντήσεις να επιτευχθεί συμφωνία, τότε έχει δικαίωμα η μία πλευρά να ζητήσει την διαμεσολάβηση του μεσολαβητή. Ο νόμος έχει ορίσει ειδικό σώμα Μεσολαβητών -Διαιτητών οι οποίοι αναφέρονται σε κατάλογο του Οργανισμού Μεσολάβησης -Διαιτησίας. Διορίζεται από την επιτροπή του Οργανισμού ο μεσολαβητής που θα ξανακαλέσει τους εκπροσώπους των δυο πλευρών (εργαζομένων και εργοδοτών) και θα τους προτείνει τη δική του συμβιβαστική θέση. Αν αυτή γίνει αποδεκτή, τότε υπογράφεται η νέα Σ.Σ.Ε. και τίθεται σε ισχύ. Αν η μεσολάβηση αποτύχει η προσφυγή στη διαιτησία είναι, πλέον, δυνατή μόνο με κοινή συμφωνία της εργατικής και της εργοδοτικής πλευράς και ως θέμα διαιτησίας μπορεί να είναι αποκλειστικά και μόνο ο καθορισμός του βασικού μισθού/ημερομισθίου.